Bij een carnavalsviering op 15 februari j.l. in het Duitse plaatsje Gangelt (Kreis Heinsberg) waren meer dan 400 mensen bijeen in een ruimte waar lucht werd gerecirculeerd zonder veel verse lucht toe te voegen. Bij toevoeropeningen waar besmette lucht terug de ruimte in kwam was de besmettingskans aanzienlijk groter dan bij luchtafvoeropeningen. 44% van de aanwezigen bij de betreffende viering is besmet geraakt.
Streeck waarschuwt voor het dramatiseren van het gevaar. Corona was volgens hem ongeveer 4 maal zo erg als de seizoensgriep1. Met o.a. verbeterde behandelprotocollen, medicijnen, betere bescherming van kwetsbaren, meer PBM’s, inmiddels verhoogde immuniteit, virusmutatie, thuistesten, etc. etc. kan het risico aanzienlijk verlaagd worden.
Voeg daar wat basale voorzorgsmaatregelen aan toe om de virusdosis binnen de perken te houden, zoals ventilatie en het vermijden van massale langdurige groepsbijeenkomsten in slecht geventileerde ruimten, en er valt prima met het virus te leven. Een besmetting op zich is niet zo erg, zolang het niet tot ernstige ziekte of sterfte leidt. Het gevaar is vooral groot als iemand van dichtbij hoest of niest omdat de virusdosis dan gigantisch is.
Voetnoten
[1] Dit was zijn inschatting op 26 augustus. Andere experts zoals Nobelprijswinnaar Michael Levitt, Johan Giesecke, Jay Bhattacharya, David L. Katz, spreken over 2 tot 3 maal zo erg als de seizoensgriep.
Corona verspreidt zich in belangrijke mate via superspreading waarbij een besmettelijk persoon in korte tijd vele anderen besmet. Zuid-Korea heeft hoog-risico evenementenlocaties (‘high risk venues’) geïdentificeerd waar de kans op superspreading hoog is, zoals bars, karaokeruimtes, nachtclubs. Deze mogen pas weer open als de ventilatie op orde is.
Epidemioloog Udo Buchholz (gespecialiseerd is in ademhalingsinfecties) van het Duitse Robert Koch Institute geeft prima aandachtspunten waaronder:
Superspreading gebeurt bijna nooit buiten, eigenlijk altijd binnen in slecht geventileerde ruimten waar mensen langdurig verblijven en veel deeltjes uitgestoten worden vanwege bijvoorbeeld zingen.
Afhankelijk van de activiteit is de keuze van de ruimte belangrijk. Niet iedere ruimte is geschikt voor iedere activiteit. Een korte vergadering in een relatief slecht geventileerde ruimte gaat nog wel, maar voor het oefenen met een koor is uitstekende ventilatie echt een must.
Verder:
Het is nog onduidelijk in hoeverre asymptomatische mensen het virus kunnen verspreiden. Het kan zijn dat mensen die het virus verspreiden later tegen de autoriteiten liegen en zeggen dat ze geen symptomen hadden. Sowieso is er een cruciaal onderscheid tussen asymptomatisch (iemand die gedurende de hele infectie geen symptomen krijgt) en presymptomatisch (waarbij iemand op dat moment nog geen symptomen heeft, maar later wel krijgt). Het verschil is verwarrend en bovendien kun je het onderscheid pas achteraf vaststellen.
Drie belangrijke ingrediënten bij superspreading:
Persoon: De hoeveelheid uitgestoten virusdeeltjes verschil niet alleen drastisch gedurende het verloop van de infectie (met het maximum van zo’n 2 dagen voor de eerste symptomen tot zo’n 2 dagen erna) en afhankelijk van de activiteit (b.v. rustig door de neus ademen versus zingen), maar ook van persoon tot persoon. De uitgestoten microdruppeltjes kunnen ingeademd worden en rechtstreeks de onderste luchtwegen bereiken.
Setting: Zoals gezegd, ‘Superspreading gebeurt bijna nooit buiten, eigenlijk altijd binnen in slecht geventileerde ruimten waar mensen langdurig verblijven en veel deeltjes uitgestoten worden vanwege bijvoorbeeld zingen.’
Susceptibility (vatbaarheid): Als de groep veel oudere en kwetsbare mensen bevat, is de kans op een veel besmettingen groter.
De 5 C’s waarmee je jezelf en anderen kunt beschermen:
Keep you hands Clean: handhygiëne
Cover your nose and mouth: draag een mondkapje (ook over de neus)
Avoid Close contact: houd afstand
Avoid Closed rooms: vermijd gesloten ruimtes, in het bijzonder als deze slecht geventileerd zijn
Avoid Crowded places: vermijd drukke ruimtes
Het bestrijden van superspreading door je te richten op superspread individuals (oftewel de mensen die het virus verspreiden naar veel anderen) is mogelijk maar erg lastig. Het vermijden van superspread settings (oftewel de bovengenoemde omstandigheden waarbij superspreading waarschijnlijk is) gaat makkelijker.
Aan het einde wordt de vraag beantwoord of het verstandig is als een moeder zonder symptomen borstvoeding geeft. De WHO raadt corona positieve moeders aan om borstvoeding te blijven geven, want de voordelen van borstvoeding en huid-op-huid contact zijn fors groter dan de risico’s van het coronavirus op de baby. Het is zeker goed dat moeders die het virus hebben voorzorgsmaatregelen treffen, maar stoppen met borstvoeding is daar niet een van. Ook geruststellend: de meeste pasgeboren kinderen en zuigelingen die het virus krijgen hebben geen tot milde symptomen en lijken geen enkele blijvende gezondheidsschade te hebben.
P.S. (Een heel klein beetje humor mag toch wel, ook in een moeilijke tijd? Lachen is tenslotte gezond voor je. Het verlicht stress en is zodoende goed voor je immuunsysteem.) In het commentaar onder de video schrijft iemand: “I wish my wife was a super spreader.”
Bij koren, kerken en feesten hebben we regelmatig corona superspreading gezien. Waarin onderscheiden deze specifieke activiteiten zich van andere?
Meerdere mensen geruime tijd bijeen in slecht geventileerde binnenruimte waardoor virusdragende microdruppels zich ophopen in de lucht
Mensen ademen intensief…
uit waardoor veel druppeltjes uitgestoten en ver verspreid worden
in waardoor veel druppeltjes ingeademd en diep de longen ingezogen worden
In- en uitademen door de mond waardoor lucht slecht gefiltreerd en bevochtigd wordt door de slijmvliezen (‘het menselijk luchtfilter’) in de neus
Soms koele en droge lucht waardoor (a) middelgrote druppels verdampen tot microdruppels en dan blijven zweven, (b) microdruppels langer stabiel blijven, (c) corona langer overleeft en virulenter is, (d) de slijmvliezen minder goed beschermen
Nou komt het: Bij het binnensporten zijn al deze factoren ook van toepassing. Toch lijkt superpreading daar minder vaak voor te komen. Hoe kan dat?
(Lees goed: In de vorige zin staat ‘minder vaak’, niet ‘niet’. Binnensporten is vanuit het oogpunt verspreiding m.i. nog steeds een van de meer gevaarlijke activiteiten.)
Dit komt vermoedelijk door een vijfde factor:
De stembanden verstuiven bij het praten/roepen/zingen vocht tot fijne mist die minder ontstaat als je alleen maar ademt.
Vocht dat anders in de keel achtergebleven zouden zijn, wordt nu verstoven en dan meegevoerd met de uitgeademde lucht, zoals schematisch getoond in onderstaand plaatje.
“When you sing, the amount of droplets and aerosol that come out is really, in some respects, scary.” — Dr. Anthony Fauci (bron)
Het is net als een ultrasoon element zoals getoond in de video’s… maar dan MET ventilator die de mist (ver) de ruimte in verspreidt.
Buitengewoon de moeite waard interview met emeritus hoogleraar experimentele immunologie Pierre Capel en Ramon Bril.
Capel begint met het volgende citaat:
“Velen zijn hardnekkig ten opzichte van de ingeslagen weg. Weinigen ten opzichte van het gestelde doel.” — Friedrich Nietzsche
Interpretatie: als de meeste mensen eenmaal een bepaalde weg ingeslagen zijn, blijven ze die volgen, ook al leidt die zelfs weg van het gewenste en oorspronkelijk beoogde doel. Als wereld zijn we begonnen met physical distancing (en niet met ventileren) om daarmee corona te onderdrukken. Met de kennis van nu kunnen we inzien dat physical distancing maar matig helpt en kolossale schade aanricht (zie ook hieronder), maar we gaan gewoon door.
Capel vertelt onder meer dat vaccins voor corona weinig tot geen potentie bieden, want:
Jonge mensen hebben het niet nodig aangezien zij toch bijna nooit ernstig ziek worden (tenzij ze een zeldzame genetische afwijking hebben of een megadosis virus binnenkrijgen);
Bij oude mensen, die het vaccin wel nodig hebben, werken vaccins veel minder goed;
Het duurt heel vele jaren voor een vaccin er is, als het überhaupt al lukt, want het maken is heel moeilijk;
Corona muteert heel snel. Zo zijn er nu in een klein dorp al 4 verschillende strengen waargenomen. Tegen de tijd dat je een vaccin hebt, is het virus al lang weer gemuteerd en heb je honderden vaccins nodig.
Hij noemt ook dat de onderzoeker die 25 jaar lang onderzoek heeft gedaan naar virusoverdracht en van wie de 1,5 m komt waarbinnen grote druppels vallen, William Firth Wells, juist gezegd heeft dat besmetting van luchtwegvirussen vooral via microdruppels verloopt.
Ook vertelt hij hoe schadelijk 1,5 m afstand is. Menselijk contact werkt rustgevend. Afstand houden leidt tot stress en permanente epigenetische aanpassing.
Pierre legt uit dat de het superspread event in een Duitse kerkgemeenschap mogelijk niet in de kerk plaats heeft gevonden, omdat er vier verschillende strengen van het corona virus gevonden zijn. Ik weet niet of die redenering klopt. Het kan toch zijn dat één persoon meerdere strengen van het virus tegelijkertijd draagt en verspreidt, of dat verschillende mensen de virussen uitademen en anderen die vervolgens inademen en boven de minimale infectieve dosis komen?
Het eerdere interview met Pierre is ook uitstekend:
Het Europese RIVM, het European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC), heeft deze week een verwoestend rapport (.PDF) gepubliceerd dat het huidige RIVM standpunt (over corona overdracht door de lucht) en beleid (m.b.t. de noodzaak van ventileren en naar buiten gaan) met de grond gelijk maakt.
Vermeld wordt o.a. hoe de allereerste COVID-19 patiënt (‘Patiënt 1’) de volgende 30 besmet heeft. Patiënt 1 was in Wuhan geweest en reisde per bus naar een tempelbijeenkomst. Hij/zij had op dat moment nog geen symptomen, dus zat zeker niet voortdurend te hoesten en proesten.
Tijdens de 100 minuten durende reis raakten maar liefst 23 van de 66 (=35%) mede-passagiers besmet. Die 23 kunnen nooit allemaal binnen anderhalve meter van Patiënt 1 gezeten hebben.
NB: Als 23 mensen in ėėn keer besmet worden, kun je duidelijk spreken van een superspread event. Superspread events zijn de drijvende kracht achter de pandemie. Als je deze kan stoppen, dooft het virus uit.
Behalve de buur van Patiënt 1 zat NIEMAND van de besmettingen bij het raam. Hoe kan dat? Omdat bij het raam frisse lucht aangevoerd wordt door ventilatie-openingen. Deze frisse lucht blaast virusdeeltjes richting de passagiers bij het gangpad.
Tijdens de 150 minuten durende tempelbijeenkomst zijn ‘maar’ 7 van de 150 (=5%) aanwezigen besmet. Alle 7 gaven aan nauw contact met Patiënt 1 te hebben gehad.
Is er nog een weldenkend mens die gelooft dat corona alleen binnen anderhalve meter en NIET (ook) door de lucht verspreid wordt over veel grotere afstanden? Dat het binnen niet VEEL gevaarlijker is dan buiten? Dat slecht geventileerde ruimten geen extra risico vormen? Dat we niet als de wiedeweerga moeten starten met ventileren, naar buiten gaan en het verbeteren van ventilatiesystemen in gebouwen en voertuigen?
Onlangs bleken maar liefst 1550 personeelsleden van slachthuis Tönnies Fleisch in Gütersloh (Duitsland) met corona besmet te zijn. Het Duitse Tagesschau rapporteerde er hier en hier over. Met 1550 besmettingen kan je met recht spreken over superspreading.
Dit is wereldwijd de zoveelste uitbraak in de vleesverwerkende industrie sinds de maatregelen actief zijn.
Volgens het RIVM moet de oorzaak gezocht worden bij de gebrekkige huisvesting en transport van de arbeidsmigranten (en gebrek aan physical distancing tijdens het werk). Vooral de huisvesting lijkt op zijn zachtst gezegd te wensen over te laten, maar er zijn toch vast wel meer bedrijfstakken waar arbeidsmigranten onder vergelijkbare omstandigheden gehuisvest en vervoerd worden. Denk aan de bouw en land- en tuinbouw. Waarom zijn de uitbraken daar dan niet?
Als het hoofdzakelijk aan huisvesting en transport lag, zouden de besmettingen gelijkmatig verdeeld moeten zijn onder de arbeidsmigranten. Maar personeel van de snijafdeling blijkt buitenproportioneel vaak besmet.
Het ligt in ieder geval niet aan hygiëne van handen of oppervlakken, want dat zit in de voedingsmiddelenindustrie wel snor.
Hieronder de factoren (superspread condities) die ik tot dusverre heb kunnen vinden welke samen een besmettelijke cocktail vormen:
De mensen werken dicht op elkaar.
Het is lawaaierig zodat je hard moet praten of zelfs moet schreeuwen om je verstaanbaar te maken. Daarbij komen meer druppeltjes vrij.
Het is zwaar lichamelijk werk. Daardoor adem je meer en harder uit en stoot je meer virusdruppeltjes uit. Je ademt ook meer en harder in, waardoor meer virussen dieper de longen in worden gezogen.
De lucht is koud (6-10°C) om te zorgen dat het vlees niet bederft. SARS-CoV-2 (‘corona’) blijkt het langst te overleven bij temperaturen onder 10°C.
De lucht wordt gedroogd om salmonella tegen te gaan. Daardoor verdampt vocht uit druppels waardoor ze kleiner en lichter worden. Hun baan wordt dan hoofdzakelijk bepaald door luchtstromingen in plaats van door de zwaartekracht. Ook beschermen onze slijmvliezen, die een belangrijk deel uitmaken van ons immuunsysteem, minder goed bij een lage luchtvochtigheid.
Er is weinig aanvoer van verse lucht, want het kost veel energie en koelcapaciteit om al die verse lucht te koelen.
Lucht wordt niet gedesinfecteerd. Het is binnen, dus er is geen natuurlijk desinfectie van zonlicht om het virus te doden. Er is ook geen kunstmatige desinfectie, want de lucht wordt niet gefilterd en virussen worden niet onschadelijk gemaakt met UV-licht. Actief virus stapelt zich dus steeds meer op in de lucht.
De besmette lucht wordt gekoeld, gedroogd en daarna weer terug gepompt, waardoor virusdeeltjes zich over de hele hal verspreiden. Beam me up, Scotty. Ook personeelsleden die zich vele malen verder dan anderhalve meter van een besmettelijk persoon bevinden, kunnen zo besmet raken.
Personeel brengt veel tijd door in deze besmette omgeving. (Het is net ongebruikelijk dat personeel 12 tot 13 uur per dag werkt.) In al die uren en dagen ademen ze voldoende virus in om ziek te worden.
Bovengenoemde condities leiden op zichzelf niet tot besmettingen leiden. Er moeten wel besmettelijke mensen aanwezig zijn. Als het immuunsysteem van aanwezigen verzwakt is, is de besmettingskans ook groter.
Waarom doet het personeel niet gewoon mondkapjes op? Dat zou de verspreiding van het virus namelijk wel heel goed remmen. Het antwoord is dat het inspannende werk het onpraktisch maakt om een mondkapje te dragen, omdat je daarin minder makkelijk ademt. Maskers waardoor je makkelijker kan ademen kunnen een oplossing zijn, zelfs als ze virussen wat minder effectief tegenhouden.
Update 28 juli 2020: Onderstaande video bevestigt de zeer gebrekkige leef-, transport- en arbeidsomstandigheden van het personeel bij Tönnies. Het is wat mij betreft nu ruimschoots bewezen dat de cocktail aan werkomstandigheden die ik hierboven beschrijf (en die nogmaals bevestigd worden in dit artikel van afgelopen week) nog erger gemaakt wordt met de leef- en transportomstandigheden die ontkenners van airborne transmissie tot noch toe steeds aan hebben gegrepen om alle besmettingen te verklaren.
Het is noodzakelijk maar niet voldoende om te zeggen fout is en wat anderen missen. Het is ook nodig om met beter beleid op de proppen te komen. Misschien doe jij dat niet, maar doet een ander het. In ieder geval moet het wel gebeuren.
Om te beginnen kunnen we enkele richtlijnen formuleren waaraan optimaal beleid zou moeten voldoen. Het beleid moet in ieder geval noodzakelijk en zo effectief mogelijk zijn. Het moet ook een zo klein mogelijke negatieve impact op ons totale welzijn hebben.
Het mag bijvoorbeeld niet alleen kijken naar fysieke gezondheid, maar moet ook emotionele, sociale en economische gezondheid meenemen. Dat laatste is niet alleen cruciaal, maar is onlosmakelijk verbonden met fysieke gezondheid.
Beter beleid: het makkelijke en overduidelijke deel
Een deel van hoe het beleid beter moet is overduidelijk. Zolang er nog aanzienlijk besmettingsrisico is, geldt: ventileren/luchtreiniging, mondkapjes (desnoods provisorische) en/of gelaatsschermen dragen in openbare (binnen)ruimte, zoveel mogelijk naar buiten gaan. Dit is wat er toegevoegd moet worden.
Wat weggelaten moet worden is ook vrij duidelijk: in de goed geventileerde buitenruimte hoeft en mag echt niet zo spastischgedaan te worden over physical distancing, in het bijzonder als de mensen mondkapjes dragen en nog meer als de zon fel schijnt.
Het is juist goed als mensen naar buiten gaan en samen zijn. Dat werkt ontspannend wat goed is voor je weerstand. Je bent in de zon, waardoor vitamine D aangemaakt wordt wat cruciaal is voor het immuunsysteem.
De regel dat maximaal 3 mensen bij elkaar mogen zijn op een grasveld (zelfs als ze 1,5 meter afstand houden) waarop ook nog streng gehandhaafd werd, was wellicht begrijpelijk in de blinde paniek van enkele maanden terug, maar met de kennis van nu is het overduidelijk dat zo’n regel nooit meer terug mag komen. In plaats het te verbieden, moet het juist gestimuleerd worden.
Van harte gefeliciteerd Maurice! Dit is het eerste artikel in de mainstream media waar hij en zijn boodschap de aandacht krijgen die ze verdienen en in een positief daglicht komen.
Dit is loon naar werken. Maurice heeft maandenlang en in een uiterst moeilijke periode (ziekte van overlijden van zijn zoon Marc) er haast alleen voor gestaan en al het rotwerk opgeknapt. Hij is uitgelachen en voor schut gezet.
Hij had het er ook bij kunnen laten zitten, maar is door blijven strijden. Het kan niet anders dan dat hij hier dag en nacht aan heeft gewerkt. Ere wie ere toekomt. Eindelijk wordt er naar je geluisterd.
Hieronder enkele citaten uit het artikel (vetgedrukte tekst van mij):
Toch kunnen we volgens [de aan Harvard verbonden hoogleraar epidemiologie] Jaap Goudsmit vaststellen dat het bewijs voor een aantal conclusies van de opiniepeiler flink is gegroeid. Bijvoorbeeld dat besmettingen vooral binnen gebeuren. Dat goed ventileren van belang is in gebouwen of vliegtuigen. En dat super spread events een grote rol spelen.
“Het zou ook best kunnen dat er meer aerosol-besmettingen zijn dan we dachten. Al die punten heeft Maurice vroeg geprobeerd op de agenda te zetten. En ik vind dat hij daar soms te weinig credit voor krijgt”, zegt de hoogleraar. … Gezien de enorme impact op de economie en samenleving blijft De Hond oproepen tot het schrappen van deze regel. En dat is volgens hoogleraar epidemiologie Goudsmit belangrijk. “Hij dwingt ons virologen en epidemiologen tot nadenken en alternatieven en houdt ons daarmee scherp. Zeker bij een epidemie door een virus waar we nog zo weinig over weten.”
Maurice plaatste eerder op Twitter: “Buiten anderhalve meter afstand houden is hetzelfde als een vrouw van 80 die voorbehoedsmiddelen gebruikt om niet zwanger te worden.” 🤣
Viroloog en OMT-lid prof. Menno de Jong geeft inmiddels (19 juni 2020) ronduit toe dat corona besmetting via aerosolen kan plaatsvinden👌 en benadrukt zowaar het belang van ventileren.😲
Hij erkent ook het belang van superspread events.👏 Bijna zonder uitzondering zijn dit gebeurtenissen waarbij veel mensen langdurig bij elkaar zijn in een slecht geventileerde ruimte. Alles wijst erop dat dit de drijvende kracht is achter de verspreiding van het virus: stop de superspread events en het virus dooft uit.
Nou zijn de afgelopen maanden o.a. massabijeenkomsten verboden én is 1,5 m afstand gehouden. Volgens prof. de Jong is de afname van het virus ‘bewijs’ dat de 1,5 m goed gewerkt heeft. Dus het verbieden van massabijeenkomsten (in het bijzonder bijeenkomsten in gesloten ruimten) heeft geen enkele rol gespeeld, laat staan een hoofdrol?🤦♂️
De Jong geeft toe “als er een ‘r’ in de maand is zie je altijd een verspreiding van allerlei luchtwegvirussen”. En als het virus afneemt in maanden zonder ‘r’ (zoals mei en juni), komt het dan nog steeds door physical distancing? Of zou de besmetting misschien wel sowieso afgenomen zijn, ook zonder physical distancing?
Ondertussen zijn er weer nieuwe superspread events geweest (kerk, koren, vleesverwerkende industrie), steevast BINNEN. Nog steeds geen advies over ventileren of luchtreiniging.🤷♂️
De demonstraties BUITEN op 1 en 3 juni waar vele duizenden mensen urenlang op minder dan 1,5 m van elkaar hebben gestaan en ook nog hebben geroepen (waardoor meer druppels uitgestoten worden), hebben niet tot besmettingen geleid. Nog steeds blijft OMT vasthouden aan 1,5 m, ook buiten. Ook geen erkenning dat 1,5 m wellicht vervangen kan worden door mondkapjes.🤷♀️
Volgens de Jong moeten we ons realiseren dat we bij die demonstraties “door het oog van de naald gekropen zijn. Als er twee of drie mensen hadden gestaan die wel geïnfecteerd waren geweest, dan was de situatie misschien heel anders geweest.” Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat er tussen al die duizenden demonstranten geen twee of drie besmettelijke mensen zaten.
De Jong spreekt over benodigd “bewustzijn [bij ANDEREN] dat het virus niet weg is”. Misschien moet het OMT in de spiegel kijken en ZELF bewustzijn krijgen over gebreken in het EIGEN beleid en redenering?🤳
Hij maakt zich zorgen over een “verslapping” onder de bevolking over het naleven van de basisregels. Misschien moet het OMT juist zelf verslappen in haar eigen starre houding over 1,5 m buiten en ventileren binnen?
Op de vraag van de interviewer wanneer de 1,5 m voorbij is, antwoordt de Jong dat het pas voorbij is “als de epidemie voorbij is, als we groepsimmuniteit hebben of als we een vaccin hebben”.
Als we BINNEN de juiste maatregelen treffen dooft de epidemie uit. Daarvoor hebben we GEEN groepsimmuniteit of vaccin nodig. Ondertussen kunnen we BUITEN onnodig strikte en schadelijke maatregelen loslaten.
De Jong geeft aan ook wel eens wakker te liggen van “de enorme impact op gezondheid, op economie.” (Hopelijk ziet hij in dat gezondheid niet alleen een fysieke kant heeft, maar ook een emotionele en sociale kant.) Maar het OMT laat na beleid te adviseren dat broodnodig is om het virus verder af te remmen, namelijk ventileren en/of luchtreiniging. Verder veroorzaakt het onnodige extra schade door buiten vast te blijven houden aan 1,5 m, terwijl uit de praktijk overduidelijk blijkt dat we daar ook met veel minder uit kunnen.
Frank Ploegman's blog 