Het CDC heeft sinds 10 september een bijgewerkte beste schatting van de sterftekans bij een corona besmetting. Onder de 50 jaar is de sterftekans “zo goed als nul”, zoals prof. Carl Heneghan ook al zei. Zelfs in de leeftijdscategorie 70+ overleeft bijna 95% van de mensen. Volgens prof. Karl Sikora was de gemiddelde leeftijd van een coronadode in Engeland 82 jaar, terwijl de gemiddelde levensverwachting 82,3 jaar is.
Het gevaar van een virus meten we niet alleen aan de sterfte, maar ook aan ernstige ziekte. Epidemioloog en arts met 30 jaar ervaring David L. Katz heeft zorgvuldig gezocht en komt tot de conclusie dat ernstige ziekte door corona statistisch gezien niet vaker of erger is dan bij andere luchtwegvirussen.
Volgens dr. Michael Hochman is het gebruikelijk dat mensen die een ernstige ziekte doorgemaakt hebben, maanden moeten herstellen. Dit gebeurt ook bij een zware griep en het herstel is meestal volledig.
Wat deze gegevens m.i. (nogmaals) aantonen is dat het gevaar van het coronavirus zwaar overschat wordt.
Het toekomstige gevaar van corona
Wereldwijd is zo’n 45% van de sterfgevallen in de ouderenzorg. In Nederland liepen in maart en april nog heel veel medewerkers in de ouderenzorg zonder mondkapjes en gelaatsschermen rond. Dit heeft niet alleen geleid tot zeer hoge sterfte onder bewoners, maar ook tot ziekte en (bij hoge uitzondering) sterfte onder het personeel.
Dit probleem lijkt inmiddels opgelost. Ook zijn de behandelprotocollen en medicijnen in de ziekenhuizen inmiddels fors verbeterd. Het lijkt mij dat alleen al de combinatie van deze twee factoren tot 50% vermindering van de toekomstige coronasterfte zal leiden.
Voeg daar nog een hele serie doeltreffende en doelmatige maatregelen aan toe, en de genoemde vermindering van niet alleen sterfte maar ook (ernstige) ziekte moet met groot gemak haalbaar zijn. (Mijn voorgestelde aanpassingen staan samengevat in het plaatje.)
Starre beleidsmakers
Het grote probleem is dat de beleidsmakers weinig tot niks doen met tenminste de helft van de genoemde maatregelen. Zo wijst bijvoorbeeld alles bij de uitbraak in het verzorgingshuis in Maassluis erop dat het virus zich door de lucht verspreid heeft, maar de GGD blijft dat maar ontkennen. In het rapport staat expliciet dat de betrokken microbiologen (waaronder Peter de Man) het oneens zijn met de getrokken conclusies: “[Franciscus Gasthuis en Vlietland] onderschrijft de samenhang van de bevindingen en de conclusies uit dit uitbraakrapport niet.”
Het allerbeste dat je m.i. kunt zeggen over de huidige set maatregelen is dat ze onvolledig zijn. Volgens epidemioloog en kinderarts Patricia Bruijning is het grootste risico als mensen “langdurig dicht bij elkaar zitten in de slecht geventileerde binnenruimtes“. Maar waar wordt “ventilatie”, “langdurig” en “binnenruimte” genoemd in de basismaatregelen?
Mijn hoop voor de coronadiscussie
Ik spreek bij deze de hoop uit dat de verschillende kampen in de coronadiscussie voortaan samen vechten vóór niet zozeer een strenger of minder streng beleid, maar een beter beleid dat meer oplevert en minder kost (in de breedste zin van het woord).
Als dat lukt komt er geen noemenswaardige tweede golf van corona ziekte en sterfte, en ook geen noemenswaardige golf van alle andere luchtweginfecties (zoals ieder griepseizoen het geval is).
Een onvolledige maar goede maatstaf voor het gezondheidsrisico van het coronavirus is de mortaliteit (infection fatality rate, IFR): het aantal coronadoden gedeeld door het aantal coronabesmettingen. (Zie verderop voor bespreking morbiditeit.)
Het vaststellen van een doodsoorzaak is geen exacte wetenschap. Als iemand sterft en coronapositief is, maar ook andere virussen en bacteriën bij zich draagt en meervoudig onderliggend lijden heeft, is diegene dan gestorven door corona of met corona?
Het aantal besmettingen kan alleen nauwkeurig vastgesteld worden d.m.v. bloedonderzoek omdat het gros van de besmettingen niet weet dat ze besmet zijn geweest.
In februari leek corona een ongelooflijk gevaarlijk virus omdat alleen de allerergste gevallen in beeld waren. Maar liefst 3% leek te sterven. Paniek!
Door bloedonderzoek bleek al snel dat het aantal besmettingen minimaal 10 maal zo hoog was als gedacht, dus de mortaliteit 10 maal zo laag, oftewel 0,3%. Dit werd later bevestigd door wereldwijd onderzoek.1
Vervolgens bleek dat een groot deel van de besmettingen geen antilichamen aanmaakt, maar T-cellen het werk oplossen. Als we conservatief aannemen dat het om de helft gaat, halveert de mortaliteit naar 0,15%.
Tussentijdse samenvatting
We dachten in het begin dat we 3 sterfgevallen hadden uit een groep van 100 besmettingen, maar bij nader inzien bleken er nog 1900 besmettingen te zijn die in het begin niet in beeld waren. Daardoor is de mortaliteit 20 maal lager geworden dan oorspronkelijk gedacht. Het aantal sterfgevallen is immers niet veranderd, maar het aantal besmettingen is wel 20 maal zo hoog geworden.
De mortaliteit is uitgekomen op zo’n 2 maal de seizoensgriep, dus hoger maar niet dramatisch hoger.
Tot zover de mortaliteit uit het verleden.
Mortaliteit in de toekomst
In de toekomst is het aannemelijk dat de mortaliteit nogmaals minimaal halveert als gevolg o.a. de genoemde factoren in de tabel. (Een veilig en werkzaam vaccin is wenselijk, maar niet meegerekend.) De mortaliteit voor alle leeftijden komt dan uit op 0,08% (9.992 uit 10.000 overleeft) en voor ’70 min’ is het 0,03% (9.997 uit 10.000 overleeft). (Hoe jonger en gezonder, hoe fors kleiner het risico.)
Dit is in hetzelfde bereik als de seizoensgriep. Het risico van corona is fors lager dan alledaagse risico’s zoals deelnemen aan het verkeer, roken, een ongezonde leefstijl en dieet, alcohol, etc.
De coronamaatregelen
Het is inmiddels overduidelijk dat de coronamaatregelen…
veel meer schade veroorzaken dan ze voorkomen
averechts werken, omdat ze de opbouw van groepsimmuniteit onder de jonge gezonde populatie tegenwerken, waardoor vooral de kwetsbare populatie in het komende griepseizoen slechter beschermd is
op de verkeerde doelen gericht zijn. Het zou veel beter zijn om roken, junk food, ongezonde leefstijl, etc. aan te pakken dan het virus. Verbetering in de genoemde factoren leidt niet alleen tot afname van doden aan hart- en vaatziekten, kanker, diabetes, etc. maar beschermt ook tegen corona.
De schade die momenteel en in de toekomst nog veroorzaakt wordt, komt niet door het virus maar door onze reactie.
Morbiditeit
Deze post is grotendeels gebaseerd op dit artikel van epidemioloog en arts met 30 jaar ervaring David L. Katz. Hij schrijft daar niet alleen over sterfte (mortaliteit), maar ook over ernstige ziekte (morbiditeit). Ondanks dat hij hard gezocht heeft, lijkt de morbiditeit van corona niet vaker voor te komen of erger te zijn dan van andere infecties.
Het lijkt alleen erger omdat alles nu onder een vergrootglas ligt, terwijl het anders niet eens gediagnosticeerd zou worden of geen duidelijk oorzaak vastgesteld zou kunnen worden.
Het lijkt mij aannemelijk dat recente inzichten niet alleen de sterfte aanzienlijk zullen verlagen (zoals hierboven beschreven), maar ook ernstige ziekte zullen verlichten.
Tenminste 9.995 van de 10.000 mensen jonger dan 70 overleeft coronabesmetting. Als ook mensen ouder dan 70 meegerekend worden, overleeft tenminste 9.973 van de 10.000.
Het werkelijke risico is vele malen kleiner dan het waargenomen risico.
Zijn de coronamaatregelen proportioneel? Zijn de kosten en risico’s van de maatregelen niet erger dan die van het virus?
Uitgelezen kans om veilig en relatief snel groepsimmuniteit op te bouwen onder jonge gezonde populatie terwijl kwetsbare populatie beschermd wordt. Naarmate groepsimmuniteit toeneemt wordt kwetsbare populatie uitstekend beschermd in het griepseizoen.
Uitgebreide bespreking
Jay Bhattacharya1 (Stanford University) kijkt naar het Infection Fatality Rate (IFR): de gemiddelde sterfkans bij corona besmetting. Berekening: aantal sterfgevallen gedeeld door totaal aantal besmettingen. Het laatste is vrij lastig te bepalen omdat het overgrote deel van de besmettingen geen of slechts milde symptomen heeft.
Bloedonderzoek is een aardig hulpmiddel om beter inzicht te krijgen in het aantal mensen dat besmet geweest is. Hierbij zoekt men naar antilichamen die het immuunsysteem soms aanmaakt na een infectie.
Dit ONDERSCHAT het totaal aantal besmettingen, omdat in veel gevallen T-cellen het werk prima aankunnen en geen antilichamen aangemaakt worden. Verder is het zo dat als je te vroeg of te laat meet, de antilichamen nog niet respectievelijk niet meer detecteerbaar zijn.
Bhattacharya heeft de cijfers uit bijna 50 wetenschappelijke publicaties bestudeerd en komt tot de conclusie dat de gemiddelde2 sterfkans onder alle leeftijden 0,27% is.
Voor mensen jonger dan 70, is de sterfkans slechts 0,05%. Van de 10.000 mensen overleeft dus 9.995 een corona besmetting. Anders gezegd: de overlevingskans is 99,95%.
Nogmaals: de WERKELIJKE sterfkans ligt veel lager, omdat veel mensen geen antilichamen aanmaken of de meting niet tijdig verricht wordt.
Uit deze cijfers blijkt overduidelijk dat het WAARGENOMEN risico vele malen hoger is dan het WERKELIJKE risico. Daarmee volgt de vraag: Zijn de huidige maatregelen proportioneel? Zijn de kosten en risico’s van de maatregelen niet erger dan die van het virus?
Vooral oude en zieke mensen lopen risico. Het enorme risico-onderscheid i.c.m. het relatief geringe gevaar van het virus biedt een uitstekende kans om groepsimmuniteit op te bouwen bij jonge gezonde mensen middels een beheersbare dosis virus. In de tussentijd worden de kwetsbaren heel goed beschermd (mits zij dat willen). Na een korte periode zijn de jonge gezonde mensen immuun en vormen zij in het griepseizoen een uitstekende barrière om de kwetsbaren te beschermen.
NB: de sterfkans kan nog veel verder omlaag. Lagere dosis virus = minder ernstige ziekte. Betere immuunsysteem en gezondheid = minder ernstige ziekte. Beter behandelprotocol/medicijnen = minder ernstige ziekte.
Iedereen kan maatregelen treffen om de dosis binnen de perken te houden en gezondheid te optimaliseren, en daarmee zichzelf te beschermen. Dat kan middels o.a. basismaatregelen, ventilatie, vitamine D, leefstijl en dieet.
De cijfers die hierboven besproken worden gaan over wat de sterfkans was. We hebben allerlei mogelijkheden die weinig kosten maar heel veel opleveren, om te zorgen dat de sterfkans in de toekomst veel lager zal liggen.
P.S.
Bovenstaande video is een segment uit een langere presentatie van 47 minuten. Daarin vertelt hij o.a. dat uit alle landen waar seroprevalentie onderzoek (onderzoek naar antistoffen in bloed) is, je tot twee conclusie komt: veel meer mensen zijn besmet geweest dan je zou verwacht en daarmee is het virus ook veel minder dodelijk dan gedacht.
Op de vraag of het mogelijk is om het virus helemaal te onderdrukken, antwoordt Bhattacharya ‘nee’. Het heeft 30 jaar gekost om pokken helemaal uit te roeien en er was een heel effectief vaccin voor nodig. Met corona is het ook niet de moeite waard, omdat het virus niet zo ongelooflijk gevaarlijk is. Daardoor zijn de kosten die gepaard gaan met uitroeien vele malen hoger dan de kosten om groepsimmuniteit op te bouwen middels een beheersbare dosis onder jonge gezonde mensen.
Het beleid tot de absolute essentie teruggebracht is als volgt: “Zorg dat je kwetsbaren, in het bijzonder bewoners van verpleeghuizen, uitstekend beschermt.” (Merk op dat dit aansluit bij het mantra: ‘Breng corona niet naar oma.’)
Zelfs met een vaccin dat 50% effectief is zal het niet lukken om het virus te onderdrukken. Het is gegarandeerd dat er hier en daar weer besmettingen opduiken en dan zit je weer in een strikte lockdown. Als het ebola betreft valt dit nog te rechtvaardigen omdat dat virus zo ongelooflijk gevaarlijk is, maar we praten hier over een virus dat volgens viroloog Hendrik Streeck ongeveer 2 tot 4 maal zo gevaarlijk is als de griep.
Bhattacharya houdt het voor mogelijk dat de epidemie in Zweden inmiddels voorbij is. Het is me niet duidelijk of hij daarmee bedoelt dat het voorgoed weg is vanwege groepsimmuniteit of dat het weg is tot het komende griepseizoen, is me niet duidelijk.
Bhattacharya is heel kritisch op de reactie van de wereld op deze pandemie. Haast de hele wereld is in lockdown gegaan op basis van haast geen enkel bewijs. De beslissingen zijn voor een belangrijk deel gebaseerd op modellen die een apocalyptisch scenario voorspelden en waar later niks van waar bleek. (Dit is inmiddels al de zoveelste keer dat de modellen het aantal sterfgevallen met tenminste een factor 10 overschatten.)
Hij vraagt zich hardop af waarom er niet wereldwijd bloedonderzoek gedaan wordt. Dit is niet moeilijk, niet duur en geen nieuw idee. Op basis van zo’n onderzoek krijg je een behoorlijk idee hoeveel mensen inmiddels besmet geraakt en immuun zijn. Met deze gegevens kun je vervolgens betere beslissingen maken. (FP: Je zou haast denken dat er opzet in het spel is, dat men het antwoord niet wil weten.)
Corona is twee tot drie maal zo dodelijk als de dodelijke influenza epidemie in de laatste 50 jaar. (FP: Eerder heb ik corona vergeleken met de influenza epidemie van 1957-58. Daaruit blijkt dat corona ongeveer even dodelijk was als toen. In 1968 is er nog een zware griepepidemie geweest. Beide vallen dus niet onder de laatste 50 jaar hij Bhattacharya noemt.)
Voetnoten
[1] Jay Bhattacharya, MD, PhD, is a professor of medicine at Stanford University’s Center for Primary Care and Outcomes Research, director of Stanford’s Center on the Demography and Economics of Health and Aging, and a senior fellow at the Stanford Institute for Economic Policy Research and the Freeman Spogli Institute for International Studies. He also serves as a research associate at Acumen LLC and the National Bureau of Economic Research.
His research focuses on the constraints that vulnerable populations face in making decisions that affect their health status, as well as the effects of government policies and programs designed to benefit vulnerable populations. He has published empirical economics and health services research on the elderly, adolescents, HIV/AIDS and managed care. Most recently, he researched the regulation of the viatical-settlements market (a secondary life-insurance market that often targets HIV patients) and summer/winter differences in nutritional outcomes for low-income American families. He is also working on a project examining labor-market conditions that determine why some U.S. employers do not provide health insurance.
Bhattacharya was previously an economist at the RAND Corporation, and taught health economics as a visiting assistant professor at the University of California, Los Angeles. He earned a bachelor’s degree, MD and PhD from Stanford University.
[2] Beter: mediaan. Het gemiddelde is niet hetzelfde als de mediaan. Ik heb de juiste term niet gebruikt omdat de meeste mensen niet weten wat ‘mediaan’ betekent. Ik heb er bewust voor gekozen om een begrijpelijke term te gebruiken (ook al klopt het niet helemaal), dan om de juiste term te gebruiken die de meesten niet zullen begrijpen.
Frank Ploegman's blog 