Maurice de Hond heeft op zijn site een uitstekend gastartikel van Fahmi Yigit gepubliceerd, waarin de corona besmetting tot de absolute essentie teruggebracht is. Op basis van wat je daar leert kun je maatregelen in kaart brengen en met elkaar vergelijken om tot het optimale beleid te komen om het virus in te dammen tegen minimale kosten.

Hieronder volgen mijn aantekeningen en toevoegingen.

Besmetting

Besmetting bestaat uit 3 fases:

1. Emissie van virusdeeltjes, b.v. hoesten of zingen
2. Transmissie: hoe de virusdeeltjes de afstand naar een ander overbruggen, b.v. indirect via een oppervlak of door de lucht
3. Immissie: hoe de deeltjes bij een ander binnen komen, b.v. inademen of aanraken van mond/neus/ogen

Onderstaand plaatje geeft de genoemde termen (in het geval van transmissie via de lucht).

Als je het zo helder uiteen rafelt, kun je maatregelen in kaart brengen om besmetting tegen te gaan in ieder van de 3 fases. Bijvoorbeeld:

1. Emissie:
   • Besmettelijke mensen uit de openbare ruimte houden door testen & isoleren en door thuis te blijven als je symptomen hebt.
   • De hoeveelheid uitgestoten virusdeeltjes minimaliseren door een een mondkapje of gelaatsscherm te dragen (ook laagwaardige mondkapjes helpen al veel), niet of weinig/zachtjes praten.
2. Transmissie: ventileren, handen wassen, social distancing
3. Immissie: N95 mondkapje dragen (hier zijn wel de allerbeste mondkapjes nodig), gezicht niet aanraken

Effectiviteit en kosten

Alle maatregelen kunnen we beoordelen op twee essentiële kenmerken: hoe doeltreffend ze zijn bij het indammen van het virus en hoe duur ze zijn. We zoeken specifiek naar maatregelen die zo goed mogelijk werken terwijl ze zo min mogelijk kosten (niet alleen financieel, maar in de breedste zin van het woord).

Anders gezegd: we willen bij voorkeur dat ze effectief én efficiënt zijn. We willen liever geen maatregelen zoals een lockdown die weliswaar werken, maar peperduur zijn (niet alleen qua geld maar ook qua stress en eenzaamheid).

NB: De stress en eenzaamheid verminderen de effectiviteit ook, omdat ze emotionele en sociale gezondheid aantasten, en daarmee ook lichamelijke gezondheid. Zie mijn aantekeningen van het interview met prof. dr. Cees Hamelink voor meer hierover.

Social distancing komt er heel slecht vanaf, want binnen beschermt het op z’n best matig, maar het kost wel heel veel. Buiten kost het nog steeds veel, maar de extra bescherming is onnodig.

Een lockdown is effectiever dan social distancing (zolang huisgenoten elkaar maar niet besmetten), maar de kosten zijn astronomisch.

In veel gevallen zou het veel beter zijn om meer te ventileren of binnenactiviteiten naar buiten te verplaatsen. Ventileren is echter niet altijd ideaal, omdat de verse lucht verwarmd of gekoeld moet worden. Dit kost veel energie (dus geld en het belast het milieu en kost fossiele brandstoffen) en vergt een dure installatie.

Je kunt de lucht ook recirculeren, mits je maar zorgt dat de uitgeblazen lucht geen besmettelijke virusdeeltjes bevat. Dat laatste kun je bereiken door de lucht te reinigen met hoogwaardige (HEPA) filters en/of UV-licht te gebruiken om eventuele virusdeeltjes kapot te maken (deze techniek wordt ook toegepast in de voedingsmiddelenindustrie en zo wordt drinkwater ook gesteriliseerd).

(Fahmi Yigit noemt nog meer technische maatregelen in het genoemde gastartikel.)

Ernst van besmetting

De ernst van de besmetting is evenredig met het aantal virusdeeltjes dat een lichaam binnen krijgt. Dat wordt op zijn beurt bepaald door de blootstellingsduur maal de concentratie virusdeeltjes in de lucht:

Ernst van besmetting  blootstellingsduur x concentratie virusdeeltjes

Toelichting: De tilde (~) betekent ‘evenredig met’: als het rechter deel van de formule twee maal zo groot wordt, wordt het linker deel van de formule ook twee maal zo groot.

De ernst van de besmetting is ‘evenredig met’ en niet ‘gelijk aan’ de genoemde factoren, omdat meer factoren een rol spelen. Denk in het bijzonder aan de kwetsbaarheid van een persoon. Ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen bijvoorbeeld meer risico om (ernstig) ziek te worden bij dezelfde hoeveelheid virusdeeltjes.

Met dit inzicht kunnen we ten eerste risicovolle activiteiten van veilige onderscheiden, en ten tweede effectieve bestrijdingsmaatregelen identificeren en treffen.

Activiteiten en hun risico

Onderstaande figuur geeft een aantal activiteiten weer als functie van hun blootstellingsduur en concentratie virusdeeltjes. Het risico neemt toe naarmate je verder naar rechts en naar boven gaat. Rechtsboven is het besmettingsgevaar het grootst.

NB: Bij de figuur is er vanuit gegaan dat er geen aanvullende doeltreffende maatregelen zijn getroffen, zoals intensief ventileren. Ook zijn zeer uitzonderlijke gebeurtenissen niet meegenomen, zoals dat een besmettelijk persoon opzettelijk vol in jouw gezicht niest tijdens een demonstratie in de open lucht.

Demonstreren in de open lucht en met mondkapjes op (zoals onlangs in Amsterdam voor Black Lives Matter) is ook zonder social distancing erg veilig, omdat de concentratie virusdeeltjes in de lucht nihil is. Dat de blootstellingsduur relatief lang is geweest, maakt dan vrij weinig uit.

Het grootste gevaar is waar veel mensen langdurig bij elkaar komen in een slecht geventileerde gesloten ruimte waar ook nog eens intens en langdurige door de mond uitgeademd wordt (hard praten, zingen, sporten). Lage temperatuur en/of luchtvochtigheid (vleesverwerkende industrie), verhogen de risico’s ook aanzienlijk.

Zorgmedewerkers lopen ook een behoorlijk gevaar. Ze dragen weliswaar hoogwaardige persoonlijke beschermingsmiddelen, maar die zijn niet perfect. Ook de N95 maskers laten een klein deel van de virusdeeltjes door. Als je deze inademt gedurende heel lange dagen, kun je nog steeds veel deeltjes binnen krijgen. Als je immuunsysteem dan ook nog eens slechter werkt als gevolg van uitputting en intense chronische stress, kunnen de gevolgen aanzienlijk zijn.

Rechtsboven in de grafiek is het risico op superspread events. Hier moeten in het bijzonder maatregelen getroffen worden. Als het virus niet onder controle is, zijn dit ook de evenementen die zoveel mogelijk verboden moeten worden.

Effectieve voorzorgs- en bestrijdingsmaatregelen

Effectieve voorzorgs- en bestrijdingsmaatregelen zijn o.a. die maatregelen die de blootstellingsduur verkorten en/of de concentratie virusdeeltjes in de lucht verlagen. Dit is in het bijzonder belangrijk als andere maatregelen, zoals het dragen van mondkapjes onwenselijk of onmogelijk zijn. Zo is het bijvoorbeeld in de horeca ondoenlijk om mondkapjes te dragen.

Hierbij kunnen we denken aan zo kort mogelijk in de supermarkt zijn (blootstellingsduur) of een mondkapje dragen in het openbaar vervoer om anderen te beschermen (concentratie virusdeeltjes).