Month / May 2020

by frankploegman

Dankzij lockdown weinig coronadoden in India?

Als ik een liedje zing (en het lichtknopje indruk), gaat het licht aan. Conclusie: Dankzij mijn liedje is het licht aangegaan.
Als ik rond zonsopkomst een dansje maak, komt de zon op. Conclusie: Dankzij mijn dansje is de zon opgekomen.

Denkfouten van dit type komen vaak voor. We verwarren correlatie en causatie.

De conclusie “Dankzij de lockdown zijn er weinig coronadoden in India”, behoort mogelijk tot dezelfde categorie denkfouten.

Als je goed naar deze reportage van NOS Nieuwsuur kijkt, zie je dat de mensen veelal niet aan social distancing en handen wassen doen. Ze willen best, maar de mogelijkheden en middelen ontbreken.

Toch zijn er weinig doden. Ra ra hoe kan dat?

Het zou me niks verbazen als de combinatie van o.a. temperatuur, luchtvochtigheid, zonintensiteit, het buiten leven, de ventilatie van woningen en de lagere prevalentie van leefstijlaandoeningen (diabetes type II, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk) tot het lage dodental geleid heeft.

De lockdown heeft mogelijk weinig tot niks bijgedragen aan het lage aantal coronadoden, maar heeft wel dramatische kosten, vooral voor de armen. De kosten van de lockdown zijn evident, de baten niet.

Resultaten uit het verleden geven echter geen garantie voor de toekomst. De griep heerst bijvoorbeeld over de hele wereld meer in bepaalde seizoenen en minder in andere. In India moet het griepseizoen nog komen. Het zou me niks verbazen als corona in precies dat seizoen oplaait, lockdown of geen lockdown.

NB: Ik beweer niet dat de lockdown in Nederland fout was. Wel dat er andere factoren een rol spelen en die mogelijk veel krachtiger zijn dan een lockdown en veel minder kosten (in de breedste zin van het woord).

PS: Als IK een liedje zing, breken de glazen. Dat komt WEL door mijn liedje 😉

by frankploegman

First Do No Harm

First Do No Harm is het waargebeurde verhaal van Robbie die op jonge leeftijd ernstige epileptische aanvallen krijgt.

Hij krijgt medicijnen, maar die helpen niet. Steeds zwaardere medicijnen helpen ook allemaal niet. Eén medicijn is zulke chemische troep dat het zelfs het drinkbekertje oplost.

Het laatste redmiddel is een levensgevaarlijke hersenoperatie die mogelijk ook niet helpt.

Ten einde raad gaat Robbies moeder Lori zelf maar op literatuuronderzoek uit. Ze vindt een oplossing die zeker veilig is én bij vele epileptiepatiënten blijkt te werken: het ketogeen dieet.

De behandelend arts blijkt er al lang bekend mee te zijn, maar wijst het tot Lori’s grote verbazing resoluut van de hand. Er zou onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor zijn en mensen zouden zich er volgens haar toch niet aan houden. (NB: Er is er ook geen wetenschappelijk bewijs voor de levensgevaarlijke hersenoperatie.)

(Bekijk de film om de afloop te weten te komen.)

De eed is ‘First do no harm’, niet ‘First dismiss all options that lack perfect scientific evidence or that you dislike’.

Wetenschap is goed, veiligheid is beter.
Zoek naar veilige goedkope opties die (mogelijk) werken. Doe die opties in ieder geval voordat je eventueel gevaarlijke dure opties doet.
Wijs nooit opties bij voorbaat van de hand.
Luister naar experts én denk zelfstandig. (Luisteren hoeft niet te betekenen dat je ook gehoorzaamt.)

by frankploegman

Evidence-based beleidsvoering

Het RIVM streeft naar evidence-based beleidsvoering. Dat juich ik van harte toe. Je verzamelt harde feiten, maakt grondige analyses, en gebruikt dat als input om optimaal beleid te maken.

Maar wat doe je als er onvoldoende bewijs is? Wat doe je als het coronavirus niet geduldig wacht tot jij al het benodigde bewijs hebt? Zoals Mark Rutte terecht zei: “Je moet 100% van de beslissingen maken met 50% van de kennis.” De druk is enorm.

Het is een understatement om te zeggen dat dat lastig is. Enorme stress en uitputting dragen niet bij aan optimale beslissingen.

Over verspreiding van het virus via de lucht middels aerosolen was tot voor kort weinig bekend. Nou kun je twee kanten op. Bij gebrek aan bewijs kun je aannemen dat verspreiding door de lucht NIET mogelijk is of dat het WEL mogelijk is.

Met het voorzichtigheidsbeginsel erbij ga je uit van het ergste: dat verspreiding via de lucht WEL mogelijk is.

Geluk bij een ongeluk is dat er voorzorgsmaatregelen bestaan die (bijna) niks kosten, maar potentieel wel talloze levens redden en de lockdown verkorten. Bijvoorbeeld goed ventileren en het zoveel mogelijk vermijden van slecht geventileerde openbare ruimtes.

In alle gevallen is basishygiëne verstandig: afstand houden, handen wassen, etc.

by frankploegman

Handen wassen en verluchten

“Handen wassen en het verluchten (en indien mogelijk vermijden) van slecht geventileerde ruimten zijn allebei belangrijk.
Onze slaapkamerramen zetten we al open sinds de Spaanse Griep in 1918.” 
— Marc Van Ranst (arts en viroloog)

Corona verspreidt zich (ook of wellicht hoofdzakelijk) via een wolk van microdruppeltjes (aerosolen) door de lucht. Deze wolk kan zich in een ongeventileerde ruimte vele meters verspreiden en hangt na 10 minuten nog in de lucht. Binnen is anderhalve meter afstand houden dus ruimschoots onvoldoende.

Goed ventileren of het geheel vermijden van gesloten ruimten is cruciaal. Een aanvulling of alternatief is het gebruik van hoogwaardige chirurgische mondkapjes door ALLE aanwezigen.

by frankploegman

Zou jij een voorzorgsmaatregel treffen die duizenden levens kan redden?

Zou jij een voorzorgsmaatregel treffen die duizenden levens kan redden?

“Dat ligt eraan. Welke risico’s en kosten gaan ermee gepaard? Het gaat om het netto effect in vergelijking tot alle beschikbare alternatieven. We moeten het niet per ongeluk erger maken.”

OK. Als de genoemde maatregel nu ook nog eens (bijna) gratis is en helemaal geen risico’s heeft, zou dan hem dan treffen?

Het lijkt me wel toch? Je hebt tenslotte donders veel te winnen en niks te verliezen.

De maatregel waar ik op doel is ventileren in de strijd tegen corona.

Het RIVM blijft maar roepen dat er onvoldoende wetenschappelijk bewijs bestaat dat het virus zich via de lucht verspreidt, dus blijven ze ervan uitgaan dat het niet zo is en bevelen ze geen voorzorgsmaatregelen aan voor het geval het later toch zo blijkt te zijn.

Maar dat is een grote denkfout.

Een gratis verzekering of loterijlot moet je altijd aannemen, ook al is de beloning onzeker. Dit geldt in het bijzonder als het alternatief catastrofaal is.

Wetenschap is goed. Wijs leiderschap overstijgt die wetenschap waar nodig. Het treft maatregelen die niks kosten en mogelijk heel veel opleveren, ook bij onvoldoende wetenschappelijk bewijs.

Ventileren is de grote ontbrekende factor in de smart lockdown en smart exit.

by frankploegman

RIVM over coronatransmissie door de lucht

Het RIVM houdt tot op heden star vast aan het standpunt dat het huidige coronavirus (SARS-CoV-2) uitsluitend via twee besmettingswegen verspreid wordt: direct via grote druppels en indirect via oppervlakken. Verspreiding via een derde weg, namelijk door de lucht middels aerosolen, speelt volgens hen geen rol.

Geredeneerd vanuit die aanname is ventileren met verse lucht onnodig. Tevens zouden hoogwaardige mondkapjes in openbare ruimten, in het bijzonder binnen, onnodig zijn om de besmettingskans van anderen te verminderen.

Maar het RIVM schrijft in hun EIGEN richtlijn voor het SARS coronavirus uit 2002 (SARS-CoV-1):

Wanneer besmettelijke personen niet op de juiste manier geïsoleerd zijn, dient ook rekening gehouden te worden met het eventuele risico op transmissie via luchtverversingssystemen (Jefferson, 2007; Riley, 2003; Yu, 2004).

Dus in hun eigen richtlijn geven ze aan dat coronavirussen wel degelijk via de lucht verspreid kunnen worden over grote afstanden.

De wetenschappelijke publicatie die ze zelf citeren (Yu, 2004) concludeert:

Airborne spread of the virus appears to explain this large community outbreak of SARS, and future efforts at prevention and control must take into consideration the potential for airborne spread of this virus.

by frankploegman

Daniel Bonn: “Microdruppeltjes met virus kunnen nóg gevaarlijker kunnen zijn dan grotere druppels”

Daniel Bonn van de Universiteit van Amsterdam geeft in dit prima interview met De Telegraaf toelichting op hun vandaag gepubliceerde onderzoek over de rol aerosolen bij de verspreiding van het coronavirus.

Hij geeft aan dat microdruppeltjes met virus kunnen nóg gevaarlijker kunnen zijn dan grotere druppels, omdat microdruppels tot diep in de long ingeademd worden, terwijl grotere druppels waarschijnlijk in de mond en keel blijven steken.

Wat ik me niet eerder realiseerde en wat ik ook nergens anders ben tegen gekomen is het volgende: o.a. bij het zingen, juichen en sporten adem je niet alleen intenser UIT via de mond (waarbij vele malen meer microdruppeltjes in de lucht komen), maar je ademt ook frequenter, dieper en harder IN.

Door het hogere volume ingeademde lucht per tijdseenheid krijg je meer virusdeeltjes binnen, oftewel de virale belasting is hoger. Doordat je harder en dieper inademt, worden de deeltjes dieper naar binnen gezogen waar ze gevaarlijker zijn. Gevolg: exponentiële toename van de besmettingskans.

Ook geeft Bonn aan dat de Nederlandse Spoorwegen zojuist contact met hem hebben gezocht over hoe ze beter kunnen ventileren. (Goede zaak!) Volgens hem is het veilig om met de trein te reizen, mits er goed geventileerd wordt. Helemaal mee eens!

by frankploegman

UvA: Goede ventilatie is cruciaal om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan

Vers van de pers: Wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Amsterdam toont aan dat goede ventilatie cruciaal is om verspreiding van het coronavirus tegen te gaan.

In een ongeventileerde ruimte zweeft zelfs na 5 minuten nog de helft van de besmettelijke microdruppeltjes rond. In een goed geventileerde ruimte halveert het aantal druppeltjes binnen 30 s. Dit is 10x zo snel.

Belangrijke implicaties uit het artikel:

  • Ventileren van openbare ruimtes met verse lucht is cruciaal. Afstand bewaren in gesloten ruimtes is onvoldoende!
  • Apps die de nabijheid van anderen meten lijken beperkt uitkomst te bieden, omdat besmetting binnenshuis ook veel verder dan 1,5 m plaats kan vinden.
  • Hoogwaardige chirurgische mondkapjes bieden in slecht geventileerde ruimten uitkomst. Ze beschermen de drager zelf slechts matig tegen het inademen van deeltjes die al in de lucht zijn, maar beschermen anderen een stuk beter tegen druppeltjes die de drager uitademt.
  • Er komen geen druppeltjes vrij als je rustig door je neus ademt. Wel als je niest. Ook via de mond als je spreekt en helemaal als je zingt of intens sport.

by frankploegman

Ab Osterhaus onderschrijft rol aerosolen en belang ventileren

Fijn dat ook vooraanstaande experts als viroloog Ab Osterhaus nu benadrukken dat adequaat ventileren cruciaal is om besmetting van het coronavirus te voorkomen. Hoogleraar bouwfysica Bert Blocken beaamt dit in het fragment.

Het is op zijn zachtst gezegd betreurenswaardig dat de aanbeveling nu pas komt, aangezien we het belang van ventileren in 1918 ook al wisten. Bovendien heeft men er in Japan wel op gewezen. (Zie @mauricedehond.)

Hoe dan ook, hulde dat het nu alsnog genoemd wordt. Hopelijk wordt het snel overgenomen in de aanbeveling van het RIVM. Het vereist een gezond ego om een fout toe te geven en verder te gaan met een betere koers.

In tijden van crisis en grote onzekerheid heb je als leider niet de luxe om te wachten tot al het wetenschappelijk bewijs binnen is. Dan moet je in het bijzonder maatregelen treffen die minimale kosten en risico’s hebben, maar wel een grote potentiële opbrengst. (Baat het niet dan schaadt het niet.)

Ventileren valt hier precies onder. Het kost (bij warm weer) haast niks, maar spaart potentieel heel veel levens. Een lockdown daarentegen is sociaal en economisch gezien peperduur. (Ik beweer niet dat de lockdown fout was, maar wel dat ventileren eerder aanbevolen had moeten worden, ook bij onvoldoende wetenschappelijk bewijs.)

by frankploegman

Maurice de Hond over aerosolen

Onderstaand gesprek met Maurice de Hond is echt de moeite waard. Hij biedt een onderbelicht en aanvullend perspectief over de verspreiding van het coronavirus. Zijn standpunt is wetenschappelijk onderbouwd, logisch en aannemelijk.

Samengevat zegt hij dat de besmetting binnen 1,5 m en indirect contact via besmette oppervlakken zwaar OVERSCHAT wordt, terwijl besmetting via aerosolen (fijne mistdruppeltjes die wij uitademen) zwaar ONDERSCHAT wordt. Besmetting via aerosolen vindt eigenlijk uitsluitend BINNEN plaats; Buiten is het risico minimaal.

De Hond staat niet alleen. Hoogleraar infectiebestrijding Andreas Voss zegt in zijn interview met Op1: “Buiten is altijd veiliger dan binnen.”

Het meeste concrete gevolg van het perspectief van De Hond is dat we bij de intelligente heropening van ons land best veel binnen kunnen doen, mits er maar heel goed geventileerd wordt. Goed ventileren in gesloten ruimtes is vele malen belangrijker dan 1,5 m afstand houden. De bus en trein kunnen ook weer, mits alle ramen maar open gezet worden. Als het echt niet anders kan, dan werken met hoogwaardige mondkapjes die de aerosolen tegenhouden.

Buitenevenementen kunnen we weer hervatten, mits we maar heel goed ventileren in de toiletten, foyer, kleedkamers, etc.